Klassiek
De Romantiek vierde haar hoogtij in het Midden-Europa van de negentiende eeuw. De natuur was een belangrijke inspiratiebron. Van Mendelssohn tot Mahler, via Liszt, Schumann, Brahms, Dvořák en Moessorgski: zes grote werken (1830-1900) uit de Romantiek passeren de revue in deze serie. Op zijn bekende wijze schetst Pieter Bakker telkens de muzikale en historische context waarin de grote Romantische componisten hun meesterwerken componeerden. Hij analyseert ze, en laat u er vervolgens met de zojuist verworven inzichten integraal van genieten.
Deel 1 van de serie Meesterwerken uit de Romantiek. Voor de Romantici was de natuur een belangrijke inspiratiebron, getuige vele gedichten, schilderijen en symfonische werken. Felix Mendelssohn (1809-1847) nam geen genoegen met half werk en toog naar de Schotse Hooglanden. Dit leidde tot een schitterende symfonie waarin natuurpracht, muzikale couleur locale en vroeg-Romantisch componeren samenkomen tot een ode aan één van ’s werelds mooiste gebieden. Mendelssohn deed uiteindelijk 13 jaar over het samenstellen en steeds weer herzien van deze Derde symfonie in a-klein. Met de ouverture ‘De Hebriden’ en de Italiaanse (Vierde) symfonie zijn dit de meest romantische werken van Mendelssohn.
Deel 2 van de serie Meesterwerken uit de Romantiek. De piano zou hét instrument worden in de romantiek. Van intiem tot grootschalig, de mogelijkheden van de piano waren ongekend. Schumann (‘Waldszenen’) en Liszt (‘Totentanz’), beide uit 1849, schotelen in deze tweede lezing de uitersten voor van het pianistieke universum, een caleidoscoop van poëzie, natuurliefde, acrobatiek en dramatiek.
Deel 3 van de serie Meesterwerken uit de Romantiek. Voor vele romantici waren kerk en geloof geen vanzelfsprekendheid meer. De kunstenaar was immers niet alleen maar een instrument maar was vooral subject geworden. Toch loopt er door de 19e eeuw ook een religieuze draad met aanknopingspunten bij Mendelssohn (herontdekking Matthäus-Passion!) en bij Johannes Brahms (1833-1897) met diens voorliefde voor barokmeesters als Bach en Händel. In zijn eigenzinnige Requiem uit 1865-1868 koos Brahms voor mildheid en troost.
Claudio Monteverdi (1567-1643) leefde in het grensgebied tussen de Renaissance en Barok en was in beide stromingen thuis. Naar eigen smaak experimenteerde hij met nieuwe vormen van muziek en stelde de tekst boven de muziek: ‘prima le parole, poi la musica’. Vanuit deze overtuiging brak Monteverdi met de oude regels van de polyfonie. Uiteraard wilde de oude garde niets van deze ‘nieuwigheden’ weten, maar de componisten uit de Barok waren deze wegbereider alleen maar dankbaar. Monteverdi componeerde madrigalen, opera’s en kerkmuziek zoals de Mariavespers. U gaat markante voorbeelden horen, deels met Olga’s gitaarbegeleiding.
Buiten de serie ‘Meesterwerken uit de Romantiek’ verzorgt Pieter Bakker in deze adventtijd een extra lezing over de magie en de tijdloosheid van kerstmuziek. In de loop van de geschiedenis is er een veelkleurige en indrukwekkende canon ontstaan van composities voor kerstmis, van verstilde mystiek tot uitbundige dansen, van betoverende engelenzang tot vredige pastorales. De lezing vertelt muzikaal het kerstverhaal en schakelt daarbij tussen diverse eeuwen en landen met een exquise selectie van de mooiste muziek geschreven voor het feest van licht en hoop.
Eeuwenlang hebben componisten zich laten inspireren door de natuur en dus ook door dieren. Soms hebben zij dierengeluiden letterlijk geïmiteerd. Maar vaak zijn het de beweging en het karakter van een dier die tot een compositie hebben geleid. Aan de hand van muziekvoorbeelden schetst musiciloge Henriët Griffioen in een letterlijke ‘vogelvlucht’ een beeld van de westerse muziekgeschiedenis. Behalve klassieke muziek passeren ook voorbeelden uit de jazz, het Franse chanson en de opera de revue.
Ongetwijfeld een hoogtepunt in het programma van de Muziekacademie van VU Het Gooi is dit optreden van de wereldvermaarde Bach-vertolker Ton Koopman. Hij vertelt over hoe hij als koorknaap in de ban raakte van Bach, de ‘Michelangelo van de muziek’, en diens werken. Muziek die door zijn – en onze – aderen ruist en het hart binnendringt. Over de charme en indringendheid van de Bachcantates. Over andere belangrijke barokcomponisten als Händel en Bachs grote voorganger Buxtehude. Over de vele historische instrumenten, klavecimbels, orgels, die hij in zijn lange carrière over de wereld heeft bespeeld. Ton Koopman neemt u mee en laat u niet meer los.
De muziek uit de 20ste eeuw kenmerkt zich door de vele uiteenlopende stijlen die naast elkaar zijn blijven bestaan. In de loop van de turbulente eeuw zoekt iedere componist op individuele wijze zijn eigen muzikale weg. Daarnaast speelt de opkomst van de Amerikaanse muziekcultuur in Europa een grote rol. Veel westerse componisten ontvluchten Europa en raken geïnspireerd door de muziek uit de Nieuwe Wereld. De wederzijdse invloed van volksmuziek, jazz, filmmuziek en popmuziek op de ‘klassieke’ muziek is enorm. Maar ook ballet, film en schilderkunst drukken hun stempel op de hedendaagse muziek.
De opera Rigoletto uit 1851, gebaseerd op Victor Hugo’s “Le roi s’amuse”, betekende de internationale doorbraak van Giuseppe Verdi. Wie kent niet de aria “La Donna è Mobile”? Met Il Trovatore en La Traviata is dit het beroemde operatrio uit Verdi’s middenperiode. Henriët Griffioen vertelt het verhaal van de hertog van Mantua en zijn amoureuze escapades, ook met de dochter van zijn hofnar Rigoletto, en ze belicht de tijdgeest, de muziek en het libretto. Twee dagen later (zondag 6 februari om 13.45 uur) maakt u de livestream-uitvoering van Rigoletto door de New-Yorkse Metropolitan Opera mee op het witte doek van theater De Speeldoos in Baarn; daarvoor kunt u zich apart bij De Speeldoos aanmelden: www.speeldoosbaarn.nl kosten €39, inclusief drankje en pauze-arrangement.