Klassiek
De Romantiek vierde haar hoogtij in het Midden-Europa van de negentiende eeuw. De natuur was een belangrijke inspiratiebron. Van Mendelssohn tot Mahler, via Liszt, Schumann, Brahms, Dvořák en Moessorgski: zes grote werken (1830-1900) uit de Romantiek passeren de revue in deze serie. Op zijn bekende wijze schetst Pieter Bakker telkens de muzikale en historische context waarin de grote Romantische componisten hun meesterwerken componeerden. Hij analyseert ze, en laat u er vervolgens met de zojuist verworven inzichten integraal van genieten.
Deel 4 van de serie Meesterwerken uit de Romantiek. Lange tijd werd de Romantiek bepaald door de Duitse cultuur die in haar dominantie weinig ruimte liet voor andere volkseigen uitingen. In Tsjechië zou het compositorische meesterschap van Antonín Dvořák (1841-1904) ervoor zorgen dat het muzikale palet in Europa veelkleuriger werd. Door zich ook te baseren op de eigen volksmuziek, kon hij tot vele prachtwerken komen, zoals zijn blijmoedige, op de Boheemse volksmuziek geïnspireerde, Achtste symfonie uit 1889. Deze verdient de erkenning van de bejubelde Negende ‘Uit de Nieuwe Wereld’.
Wolfgang Amadeus Mozart (1756-1791) had een moeizame relatie met zijn vader, was dol op zijn Constanze en maakte ruzie met zijn opdrachtgevers. Hij hield van flauwe grapjes, was gefascineerd door lichamelijke intimiteiten en wilde verder maar één ding: componeren, altijd en overal. Het grootste deel van zijn leven bracht hij door in vorstenhuizen, herbergen, trekschuiten en hobbelende koetsen. Mozart schreef in vele genres en bezettingen: opera’s, symfonieën, kamermuziek en kerkmuziek. Aan de hand van de meest treffende muziekvoorbeelden en haar gitaar maakt Olga Franssen duidelijk waarom de “klassieke eenvoud” van Mozart zo geniaal en verrassend is.
Deel 5 van de serie Meesterwerken uit de Romantiek. We gaan naar het in de 19e eeuw muzikaal ontwakende Rusland. Dat kende al snel een strijd tussen aanhangers van de Duitse Romantiek en verdedigers van de eigen traditie. Anders dan enkele van zijn collega’s zou Modest Moessorgski (1839-1881) onverbloemd kiezen voor een ‘Russische stijl’; wars van conventies vond hij een ruigere en minder gestileerde weg, geniaal weergegeven in deze pianocyclus uit 1874. Terwijl deze suite grotere bekendheid kreeg in de door o.a. Ravel bewerkte orkestversie zal in de lezing dan ook Moessorgski’s originele (piano)partituur centraal staan.
Deel 6 van de serie Meesterwerken uit de Romantiek. In de muziek van Gustav Mahler (1860-1911) komt rond de eeuwwende de Romantiek tot een groots slot. Onder andere in zijn Vierde symfonie komen diverse romantische elementen samen: de natuur, het verlangen naar het bovenzinnelijke, oorstrelende lyriek en uiteindelijk ook nog het lied ‘Das himmlische Leben’. Mahlers Vierde is hét werk om nader kennis te maken met de rijke wereld die deze componist oproept. Hiermee sluiten we de serie ‘Meesterwerken uit de Romantiek’ af.
Joseph Stalin projecteerde als muziekliefhebber zijn voorkeuren als heilzaam voor de Sovjetstaat. In de opera dienden de nieuwste muzikale technieken te worden ingezet, maar het idioom moest helder en toegankelijk voor de massa zijn, zo stelde de dictator in 1936. De werken van Dmitri Sjostakovitsj (1906-1975) voldeden hier niet altijd aan. Stalin liep weg tijdens een uitvoering en in de krant werd de muziek van Sjostakovitsj afgedaan als ‘chaos in plaats van muziek’. De voortdurende dreiging om net als veel collega-kunstenaars te worden uitgeschakeld en alle andere Sovjet-ellende maakten Sjostakovitsj bang. Het is een componist die schrijft voor de massa maar ook voor de elite. Zowel de tweede wals gespeeld door André Rieu als de radicale opera De Neus, zowel de filmmuziek bij The Gadfly als de hartstochtelijke strijkkwartetten zijn geschreven door een en dezelfde componist. Olga’s gitaar en de meest treffende muziekvoorbeelden begeleiden de lezing.
Claudio Monteverdi (1567-1643) leefde in het grensgebied tussen de Renaissance en Barok en was in beide stromingen thuis. Naar eigen smaak experimenteerde hij met nieuwe vormen van muziek en stelde de tekst boven de muziek: ‘prima le parole, poi la musica’. Vanuit deze overtuiging brak Monteverdi met de oude regels van de polyfonie. Uiteraard wilde de oude garde niets van deze ‘nieuwigheden’ weten, maar de componisten uit de Barok waren deze wegbereider alleen maar dankbaar. Monteverdi componeerde madrigalen, opera’s en kerkmuziek zoals de Mariavespers. U gaat markante voorbeelden horen, deels met Olga’s gitaarbegeleiding.
Ongetwijfeld een hoogtepunt in het programma van de Muziekacademie van VU Het Gooi is dit optreden van de wereldvermaarde Bach-vertolker Ton Koopman. Hij vertelt over hoe hij als koorknaap in de ban raakte van Bach, de ‘Michelangelo van de muziek’, en diens werken. Muziek die door zijn – en onze – aderen ruist en het hart binnendringt. Over de charme en indringendheid van de Bachcantates. Over andere belangrijke barokcomponisten als Händel en Bachs grote voorganger Buxtehude. Over de vele historische instrumenten, klavecimbels, orgels, die hij in zijn lange carrière over de wereld heeft bespeeld. Ton Koopman neemt u mee en laat u niet meer los.